در مطلب "بحران شایستگی" به تاثیر سه عامل مهم در تعریف شایستگی در جوامعی که آن سه عامل کم وبیش در آن وجود دارد اشاره کردم و در این مطلب می خواهم کمی موضوع را توسعه داده و این را بیان کنم که عوامل اصلی عقب ماندگی در یک جامعه هم همان سه عامل است یعنی "تاریخ پر حادثه، خرافه گرائی و درآمدهای بادآورده".

مردمی که در کشورشان در طول تاریخ حوادث نامیمون زیادی را تجربه کرده باشند و مخصوصا با جنگ های داخلی و حمله های خارجی زیادی دست و پنجه نرم کرده باشند، واجد خصوصیاتی می شوند و فرهنگ شان دچار تغییراتی می شود که برای رشد و توسعه کشورشان مضر است. جنگ وکشتار، آن ها را به مردمی عصبانی، بی حوصله، مستبد و خودرای، بی اعتماد به یکدیگر و دیگران، زودرنج، بی احترام به طبیعت، زباله ساز و اهل مرافعه و دعوا تبدیل می کند. کاملا واضح است که هر کدام از این خصوصیات می تواند یک مانع بالقوه برای پیشرفت باشد و در همراهی با سایر صفات که در ادامه می گویم این موانع بالقوه به موانع جدی بالفعل تبدیل می شوند.

مردمی که خرافی هستند و باورهای زیادی دارند که در تشریح آن باورها از روابط علت و معلولی هیچ نشانه ای نمی توان یافت، واجد صفاتی می شوند که این صفات نیز تغییرات زیادی در فرهنگشان ایجاد می کند که با پیشرفت در تضاد است. عجول بودن، هدر دادن انرژی با اعمال و رفتار عجیب و غریب، حرکات اضافی بی منطق، عدم تلاش در یافتن علت انجام کارها و مقصر دانستن همه چیز و همه کس بجز خودشان در مشکلات و موانع، تعدادی از این خصوصیات و صفات است که در نگاه بسیار ابتدائی نیز کاملا مشخص است که موانعی جدی برای رشد و پیشرفت می باشند.

مردمی که دارای منابع زیرزمینی و ثروت های باد آورده هستند نیز در صورتی که توان فکری بالائی برای استفاده صحیح از این ثروت نداشته باشند، واجد این خصوصیات می شوند: بی عرضه گی در انجام کارها، تنبل، اهمیت زیاد دادن به خواب و خوراک، روابط اجتماعی ضعیف، فردگرائی و نداشتن روحیه همکاری و کار جمعی، بوروکراسی پیچیده، تورم اقتصادی، خوشحالی و شادی بدون دلیل و سطحی، تشریفاتی بودن و توقع بیش از حد داشتن. باز هم با یک نگاه ساده می شود فهمید که این صفات با تغییر فرهنگی که ایجاد می کنند می توانند عوامل مهم عقب ماندگی باشند.

حال جامعه ای را در نظر بگیرید که هر سه عامل فوق در آن جامعه وجود داشته و عمل کرده باشد. آحاد آن جامعه با یک بیان ساده، عصبانی، عجول و بی عرضه خواهند بود و دیگر انتظار رشد و پیشرفت و نهایتا رسیدن به آرامش در آن جامعه، حتما انتظاری بی جا و خنده دار است. اگر چنین جامعه ای بخواهد راه آرامش را بیابد باید از عامل سوم شروع کند و هرچه ثروت بادآورده مثل درآمدهای نفتی دارد را در راه آموزش و سلامت هزینه نماید. این کار باعث می شود که به تدریج انسان های سالم و ماهر در آن جامعه افزایش یابد. سلامت ومهارت مغایر با خرافات است و عامل دوم یعنی خرافه گرائی با این کار کم رنگ شده و شناخت روابط علت و معلولی جای خود را در جامعه باز می کند و این باعث می شود که عصبانیت بی مورد که در خیلی از موارد، هم شروعش و هم هدفش بدون علت است از بین برود. چنین جامعه ای با گذشت یک بازه زمانی مناسب راه خود را خواهد یافت و در غیر این صورت تا ابد بدبخت و عقب مانده خواهد ماند. من اینگونه می اندیشم شما را نمی دانم.